Podział majątku wspólnego małżonków

Niezależnie od przyczyn i źródła, ustanie wspólności majątkowej małżonków aktualizuje potrzebę podziału majątku wspólnego, którego celem jest zerwanie majątkowych więzi łączących małżonków. Podział majątku ma przede wszystkim na celu stabilizację stosunków własnościowych poprzez zerwanie węzła wspólności w częściach ułamkowych i polega na albo spieniężeniu przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego albo na podziale owych przedmiotów między małżonkami.

Sposoby przeprowadzenia podziału majątku wspólnego małżonków

1. na podstawie umowy pomiędzy małżonkami (może ograniczyć się do części majątku, np. jedynie nieruchomości, bez utraty możliwości zawarcia w późniejszym czasie umowy uzupełniającej, co do pozostałych składników majątkowych, np. samochodów),
2. z mocy postanowienia sądu (po przeprowadzeniu postępowania nieprocesowego w sprawie o podział majątku, ta forma podziału zmierza do definitywnego i całościowego zniesienia wspólności majątkowej),
3. w sprawie o rozwód / separację / unieważnienie małżeństwa, pod warunkiem (!), że postępowanie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu (czyli z reguły, jeżeli małżonkowie zgadzają się, co do sposobu podziału majątku i wartości ich składników majątkowych),
4. w postępowaniu o dział spadku,
5. na drodze postępowania polubownego,
6. w formie ugody sądowej w jednym z powyżej wskazanych postępowań sądowych.

Należy pamiętać, że po dokonaniu podziału majątku wspólnego, bez względu na jego formę, małżonkowie są wzajemnie zobowiązani do rękojmi za wady fizyczne / prawne (tak, jak to ma miejsce przy sprzedaży).

Czy mogę dokonać podziału majątku w każdym czasie, czy jestem ograniczony konkretnym terminem?

Podziału majątku wspólnego małżonków można dokonać w każdym czasie (np. pięć lat po rozwodzie).

Czy mogę uwzględnić długi przy podziale majątku?

Pamiętaj, że przedmiotem podziału są wyłącznie aktywa, podziałem nie są natomiast objęte długi. Dzieje się tak, ponieważ mimo uwzględnienia długów przy podziale majątku, one nadal by istniały, a przerzucenie długu tylko na jednego małżonka osłabiałoby pozycję i ochronę wierzyciela.

Sąd nie może decydować o długach małżonków, rozstrzygać, którego wierzyciela ma spłacać dany małżonek. Natomiast, jeżeli dług zaciągnięty przez jednego małżonka w czasie trwania wspólności ustawowej został zużyty na majątek wspólny, ale spłacony w okresie pomiędzy ustaniem wspólności (np. od momentu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego), a podziałem majątku, to tak spłacona należność przestaje być długiem i przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz tego małżonka, który dokonał zapłaty.

Nie ma przeszkód, żeby małżonkowie, dokonując umownego podziału majątku, określili w umowie, kto i za jaki dług i w jakim zakresie jest odpowiedzialny. Jednak tego typu porozumienie nie wpływa na odpowiedzialność małżonków wobec wierzycieli i jest skutecznie wyłącznie w stosunkach pomiędzy małżonkami.

Wydatki i nakłady

Przy podziale majątku możesz rozliczyć wydatki (koszty związane z nabyciem danego przedmiotu) i nakłady (koszty poniesione na zachowanie / eksploatację / ulepszenie rzeczy już istniejącej w majątku), które poczyniłeś z majątku osobistego na majątek wspólny i odwrotnie – z majątku wspólnego na majątek osobisty.

Przykładowo: małżonek, na którego majątek osobisty dokonano nakładów z majątku wspólnego małżonków, zatrzymuje nakład w całości, natomiast drugiemu małżonkowie należy się zwrot ich równowartości w części odpowiadającej jego udziałowi w majątku wspólnym (czyli z reguły w 1/2 części).

Rozliczenie długów między małżonkami

Przy podziale majątku wspólnego małżonków, obowiązkiem wzajemnych rozliczeń są objęte również długi jednego z małżonków zaspokojone z majątku wspólnego.

Sposoby podziału majątku wspólnego małżonków

Podział majątku wspólnego małżonków może nastąpić poprzez:

• podział w naturze – wydzielenie każdemu z małżonków określonych składników majątkowych (np. żona otrzymuje nieruchomość X, a mąż nieruchomość Y, jeżeli wartość nieruchomości X jest mniejsza, niż wartość nieruchomości Y, mąż jest zobowiązany do dokonania stosownej dopłaty),
• przyznanie na wyłączną własność pewnych przedmiotów w całości jednemu małżonkowi z obowiązkiem spłaty drugiego,
• podział cywilny polegający na sprzedaży przedmiotów należących do majątku wspólnego małżonków, uzyskania w ten sposób kwota pieniężna ulega podziałowi w stosunku do wielkości przypadających małżonkom udziałów (co do zasady udział stanowi 1/2 wartości uzyskanej kwoty w wyniku sprzedaży)

Powyższe zestawienie nie przewiduje możliwości zniesienia współwłasności przez przyznanie rzeczy wspólnej/ jej części małżonkom na współwłasność (inaczej, niż przy dziale spadku).

Innym sposobem podziału, którego nie znajdziesz w kodeksie, ale który został wypracowany przez orzecznictwo sądów, to ustanowienie odrębnych własności lokali samodzielnego lokalu mieszkalnego.

Podział gospodarstw rolnych

Szczególne zasady podziału obowiązują w stosunku do gospodarstw rolnych. Zasady te stanowią, że:

• podział nie może być sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki;
• sprzedaż gospodarstwa może nastąpić tylko na zgodny wniosek małżonków lub gdy żaden z nich nie wyrazi zgody na przyznanie mu gospodarstwa rolnego;
• jeżeli podział byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki i małżonkowie nie złożą zgodnego wniosku, komu przyznać gospodarstwo, wtedy sąd w pierwszej kolejności przy temu z małżonków, który je prowadzi lub stale w nim pracuje;
• możliwość obniżenia spłaty drugiego małżonka jest wyłączona;
• służebność mieszkania małżonkowi (uprawnienie do dalszego zamieszkiwania), który nie otrzymał gospodarstwa rolnego / jego części, lecz do chwili podziału majątku zamieszkiwał w nim, jest ograniczone terminem pięciu lat.

Czy zasady słuszności mają znaczenie przy ustalaniu wysokości spłat i dopłat przy podziale majątku?

Zdaniem Sądu Najwyższego zasady słuszności nie mają znaczenia w sprawach o podział majątku i nie mogą stanowić podstawy obniżenia spłaty lub dopłaty należnej jednemu z małżonków.

Umowny podział majątku

Umowa o podział majątku wspólnego małżonków może być zawarta w dowolnej formie. Szczególna forma jest wymagana w przypadkach, kiedy wynika to z przepisów, np. przy podziale nieruchomości, umowa pod rygorem nieważności musi być zawarta w formie aktu notarialnego, czy przy podziale przedsiębiorstwa, w stosunku do którego ustawa przewiduje formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Treść umowy o podział majątku wspólnego małżonków może być formułowana w sposób dowolny, jednak trzeba pamiętać, że musi być ona zgodna z ustawą, zasadami współżycia społecznego oraz z naturą wspólności. Małżonkowie nie mogą w umowie określić wielkości przysługujących im udziałów w sposób inny, niż to wynika z ustawy.

Podział majątku przed sądem – bezpieczna i kompleksowa forma podziału

W postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków sąd rozstrzyga:

1. o składzie i wartości majątku,
2. o roszczeniach przewidzianych w art. 45 k.r.o. (tj. o obowiązku zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty)
3. o roszczeniach małżonków z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów majątkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na te składniki nakładów i spłaconych długach w okresie pomiędzy ustaniem wspólności, a podziałem majątku wspólnego małżonków,
4. o bezskuteczności rozporządzenia względem współmałżonka udziałem w przedmiocie, który był objęty wspólnością ustawową (np. kiedy jeden z małżonków „za plecami” drugiego sprzedał przedmiot należący do majątku wspólnego),
5. o żądaniu ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (np. kiedy tylko jeden małżonek przyczyniał się do zaspokojenia potrzeb rodziny i powiększania jej majątku, a drugi wyłącznie korzystał z tego, czy trwonił majątek),
6. o długach jednego małżonka zaspokojonych z majątku wspólnego, co powoduje obowiązek zwrotu części kwoty wydatkowanej z majątku wspólnego , stosownie do wysokości udziału małżonka w majątku wspólnym,
7. o obowiązku wydania określonych przedmiotów majątkowych temu małżonkowi, któremu przypadłyby one przy podziale, a które do tego czasu były w posiadaniu drugiego małżonka,
8. o nieważności umowy majątkowej lub umowy o podział majątku wspólnego,
9. o rozliczeniach z tytułu zawinionego / nieuzasadnionego uszczuplenia / roztrwonienia / zniszczenia majątku wspólnego, w tym również dochodów z majątku osobistego,
10. o roszczeniach z tytułu pozbawienia możliwości korzystania ze wspólnego przedmiotu majątkowego, jeżeli z tego tytuły powstałą szkoda majątkowa.

Podział w sprawie o rozwód i separacją

Na wniosek jednego z małżonków, sąd może w wyroku orzekającym rozwód, dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki. Nadmierna zwłoka nie zachodzi tylko wtedy, gdy między małżonkami nie ma sporu, co do składu i sposobu podziału majątku wspólnego oraz gdy wyjaśnienie spornych okoliczności wymaga przeprowadzenia postępowania w ograniczonym zakresie (pod względem przedmiotowym i czasowym).

Ile kosztuje przeprowadzenie podziału majątku małżonków?

W sądzie: opłata sądowa wynosi 1 000 zł, natomiast gdy małżonkowie składają wspólnie zgodny wniosek, opłata wynosi 300 zł.

Z pomocą adwokata: wysokość wynagrodzenia ustalana jest umownie. Bierze się pod uwagę wartość majątku małżonków (np. 80 000 zł) i wysokość udziału Klienta (np. 1/2 całego majątku, czyli np. 40 000 zł) i od tej kwoty ustala stawkę adwokacką.

U notariusza: wysokość wynagrodzenia ustalana jest umownie. Nie może być ono jednak wyższe niż określone w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości maksymalne stawki taksy notarialnej. Zależą one od wartości dzielonego majątku i wynoszą:

• do 3000 zł – 100 zł;
• powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;
• powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł;
• powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł;
• powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł;
• powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł;
• powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł.

Do tego wynagrodzenia trzeba doliczyć 23 proc. podatku VAT. Za sporządzenie wypisu, odpisu lub wyciągu z akt notarialnych lub innego dokumentu maksymalna stawka wynosi 6 zł za każdą rozpoczętą stronę.

Przykładowo przy majątku 250 000 zł, możesz zapłacić u notariusza aż 1 010 zł + 7 600 zł = 8 610 zł + 23% VAT, dlatego warto zastanowić się nad innymi formami podziału majątku, które wyjdą dużo taniej, a w pełni zabezpieczą Twoje interesy i Twój majątek.

Przeprowadzenie postępowania o podział majątku wspólnego małżonków w sposób profesjonalny i kompleksowy, wymaga szczegółowej analizy zarówno stanu faktycznego sprawy, sytuacji finansowej i majątkowej stron, jak i odpowiedniego podejścia, by w ramach podziału Klient nie został pokrzywdzony, czy stratny. Dlatego tak ważne, by przed podpisaniem umowy, czy skierowaniem sprawy do sądy, skorzystać z pomocy prawnika, który pomoże Ci i wesprze merytorycznie.

Jeżeli zastanawiasz się nad rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód lub nad podziałem majątku wspólnego, odezwij się do mnie – umów się na wizytę telefonicznie (695673659), za pośrednictwem poczty mailowej (kontakt@adwokat-boladz.pl).

Porady udzielane są w biurze Kancelarii Adwokackiej, telefonicznie i online (mail, Skype, Whatsapp).

Adwokat Dominika Bołądź

Udostępnij: